Anadolu Topraklarının Eski Zamanlarına Sanatsal Bir Bakış

     İnsanoğlu, uygarlık tarihinin en uzun devresi olan Paleolitik çağdan itibaren yaşadığı çevreyi gözlemleyerek, doğada tanık olduğu olayları betimlemeye çalışmıştır. Sanatın, insanlığın varoluş tarihiyle aynı yaşta olduğunu ve bu devreden itibaren gelişmeye başladığını söyleyebiliriz. Nitekim dönem insanının mağara duvarlarına çizdiği resimler buna dair önemli örneklerdir. İnsanoğlunun doğaya hakimiyetinin başladığı, avcı/toplayıcı yaşam tarzından yerleşik köy yaşamına geçilmesi gibi insan yaşamındaki bir takım ilklerin gerçekleştiği Neolitik Çağda ise, Anadolu'da duvar resimlerinin yanı sıra insan betimlemeleri, kabartmalar, heykelcikler gelişkin bir düzeyde kendisini göstermeye başlar.¹ Bereketin simgesi olan kadın heykelcikleri de plastik sanatın ilk göstergeleri olarak Anadolu'da bu dönemde yoğun bir şekilde karşımıza çıkar.² Bunlar Anadolu Neolitik Çağ sanatı hakkında bilgi verdiği gibi, dönemin dini inançları, dönem insanının görünümü, yaşamı, estetik duygusu gibi birçok konuda bilgi edinmemizi sağlar. Dönemin Anadolu yerleşmelerinin bilinen bir özelliği de boya kullanımıdır. Minarellerden çeşitli renklerde boya elde edilmekte ve bitkisel boyalar da kullanılmaktaydı.³ Aşı boyası olarak da bilinen toprak boyalar bu çağın önemli bir hammaddesi idi. Bu tür boyaların, ev duvarlarının süslenmesinde, kumaşların renklendirilmesinde, dönem geleneği içerisinde insanların vücutlarını boyamasında kullanıldığı bilindiği gibi, bu hammaddenin mikrop öldürücü özelliğinden ötürü cesetlerin üzerini kaplama gibi bir işlevi olduğu da anlaşılmaktadır.⁴

     Bu çağın en önemli yerleşmesi diyebileceğimiz Çatalhöyük yerleşmesinde de boya kullanımı ve resimlere sıkça rastlanılmakta. Bu yerleşmede yoğun bir şekilde karşılaşılan kırmızı boyanın; değerli eşyaların korunması, tehlikelerden sakınmak, kötü ruhların kovulması ya da ölü bedeninin korunması gibi amaçlarla kullanıldığı düşünülmektedir.⁵ Resimler, bej kerpiç sıvası üzerine sarı, kırmızı, yeşil, beyaz ve siyah boyalarla yapılmıştır.⁶ Çatalhöyük'te motif bulunmayan genellikle kırmızı, turuncu, kahverengimsi tonlarda boyanmış panolara rastlanılmakta ve bunların bir kısmı basit ya da karmaşık çizgilerin bulunduğu geometrik desenlerle süslü olup, üzerinde stilize çiçek veya yıldız gibi simgeler bulunanları da vardır.⁷ Ve Neolitik Çağda Çatalhöyük'te görülen bu duvar panoları, Anadolu evlerini süsleyen duvar halılarına dönüşecektir.⁸ Duvar resimlerinde ise, sıkça av sahneleri, hareketli insan figürlerinin yer aldığı sahneler, gömü ritüelleri gibi betimlemeler yer alır.Çatalhöyük resimlerinde dikkati çeken bir özellik de kadınlar ve erkeklerin farklı tonlarda resmedilmiş olmasıdır; erkeklerin bedenleri kırmızı, saçları siyaha boyanmış, kadınlar ise beyaz resmedilmiştir.⁹  Aynı zamanda duvarlarda, yetişkinlere ve çocuklara ait el baskılarıyla karşılaşılmaktadır.¹⁰ Bunlar gibi birçok gelişme özellikle dönemin resim sanatının oldukça gelişmiş olduğunu göstermektedir. Gelelim günümüze, gene bu topraklardaki sanat gelişimini anlatmaya çalışsak nasıl bir ilerlemeden söz etmemiz gerekir?.. Bu da başka bir zamanın yazısına kalsın...

^Bknz:

 ^{1 / 3 / 4  Mehmet Özdoğan, ''Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'', Arkeo Atlas, Sayı ı(2002)}

^{2 Firüzan Kınal, Eski Anadolu Tarihi(1998)}

^{5 Ian Hodder, ''Çatalhöyük'' Türkiye'de Neolitik Dönem(2007), James Mellart, ''Çatalhöyük'' Anadolu'da Neolitik Bir Kent(2003)}

^{6 - 7 Nazmiye Mutluay, Anadolu'da Neolitik Çağ Uygarlığı(2010)}

^{8 Nazmiye Mutluay, Anadolu'da Neolitik Çağ Uygarlığı(2010)}

^{9 -10 James Mellart, ''Çatalhöyük'' Anadolu'da Neolitik Bir Kent(2003)}